Geweten wordt gedefinieerd als: ‘Het geestelijke vermogen tot morele oordelen’[1]. Wie of wat oordeelt er? Is het je persoonlijke geweten, dat dit oordelen mogelijk maakt? Doe je dit vanuit jezelf of word je hierin geleid? Met systemisch werk maken we de stap naar het systeem geweten, of de nog grotere stap naar het collectief geweten.
Het geweten stelt ons in staat om ingewikkelde situaties waar te nemen op een niveau dat verder gaat dan de zichtbare feiten en gegevens hierover. We slaan deze gegevens op in een ‘systemisch geheugen’. De gegevens en verstoringen waarvan we ons niet bewust zijn, slaan we op in de vorm van innerlijke beelden.
Ons geweten wordt gevormd door allerlei invloeden. Vanuit je cultuur, land, streek, familieverleden en gezin verleden wordt je geweten opgebouwd. Stel je je geweten voor als drie lagen: je persoonlijk geweten, het organisatiesysteem geweten en het collectieve geweten. Deze gewetens versterken elkaar. De ‘gewetens mix’ zit op je schouder als raadgever om te zorgen dat je de goede beslissing neemt. Iedereen heeft vanuit zijn geweten een gevoel over wat goed en fout is. Door de verschillende invloeden is dit heel persoonlijk. Je persoonlijke geweten slaat onbewust van alles op over wat hij van de omgeving vindt. Dat leidt er bijvoorbeeld toe dat je daarom ook zo goed een situatie van jouw organisatie kunt schetsen die jouw normen en waarden aantasten, ondanks dat ‘het geweten’ voor ons mensen niet tastbaar is.
Hoe ontastbaar het geweten ook is, meestal lukt het mensen goed om de morele situatie in de organisatie te tekenen, of een idee van de situatie te schetsen op papier. Bijvoorbeeld over fraude die gepleegd wordt, of een promotie van een collega of manager waar men vragen bij stelt. In een opstelling komen deze zaken transparant naar boven, zonder dat er van tevoren over is gesproken. Soms komt er zelfs een fraude naar voren die verstrekkende gevolgen heeft gehad in de organisatie, waarbij de vraag inbrenger er pas na de opstelling achter komt dat deze fraude daadwerkelijk heeft plaatsgevonden en wanneer dit was. In het organisatie geweten zit dit fraudegeval dan al verweven, zonder dat hier gevolg aan gegeven is. Nadat dit ‘gezien’ is in een opstelling en uit de hoek van verborgen verhalen is gekomen, kan een organisatiesysteem zich weer richten op het hier en nu. Degene die met zijn kwestie bij de opstelling kwam is achteraf altijd opgelucht wanneer een verborgen verhaal uit zijn of haar organisatiesysteem het daglicht heeft gezien in het hier en nu. Op een of andere manier werkt het helend wanneer de morele situatie van de organisatie gezien wordt zoals deze werkelijk is.
[1] http://www.encyclo.nl/begrip/geweten